Βιέννη 1529 - Η Πολιορκία των Τυφλοπόντικων

Κείμενο - Φωτογραφίες: Υπλγος (ΠΖ) Δοξάκης Κομήτης

Η επέκταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας προς τη δύση, έφερε τους Τούρκους να σκάβουν λαγούμια στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τη Βιέννη.

Το κείμενο που ακολουθεί, είναι μια μετάφραση του άρθρου του John Godwin που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Military History ,τον Οκτώβριο του 2001.

Ο συγγρα­φέας ,που είναι γεννημένος στην Αυστρα­λία, είναι πρώην δημοσιογράφος του οργα­νισμού Murdoch Press, σήμερα ζει στο Σαν Φραντσίσκο και έχει γράψει αρκετά βιβλία.

Το συγκεκριμένο άρθρο φαίνεται ότι έχει εν­διαφέρον για τον έλληνα αναγνώστη, αφού παρουσιάζει μια από τις μάχες που πιθανόν να καθόρισαν την πορεία του ευρωπαϊκού πολιτισμού, η οποία είχε έμμεσες συνέπειες και στην πορεία του ελληνισμού.

Κάποια από τα στοιχεία του κειμένου πιθανόν να ξενίσουν τον έλληνα αναγνώστη, αλλά και αυτό είναι χρήσιμο, αφού παρουσιάζει την οπτική με την οποία οι ξένοι αντιλαμβάνο­νται τα γεγονότα.

Στο πρώτο μέρος του άρ­θρου, αναφέρονται κάποια γενικά στοιχεία περί των Οθωμανών και των Γενίτσαρων που είναι μάλλον γνωστά σε μας και για αυτό το λόγο παραλείπονται. 

[...] Μετά την πτώση της Κωνστα­ντινούπολης, η Οθωμανική Αυτοκρατορία αναπτύχθηκε με την ταχύτητα του καιγόμενου δάσους. Περιλάμβανε από την Αίγυπτο και το Σουδάν στο Νότο, μέχρι την Κριμαία και την Ουγγαρία στο Βορρά και από τη Συρία, τη Μεσοποταμία και την Παλαιστίνη στα ανατολικά, μέχρι τη Βοσνία στη Δύση.

Περιλάμβανε διάφορες εθνότητες μεταξύ των οποίων Ρώσους, Τατάρους, Άραβες, Πέρσες, Αρμένιους, Εβραίους, μαύρους από τη Νάμπια και ξανθούς από τη Δαλματία.

Οι ίδιοι οι Τούρκοι ήταν μειονότητα.

Με κάθε νέα κατάκτηση, διογκώνονταν τόσο τα έσοδα από τους φόρους όσο και ο διαθέσι­μος αριθμός των στρατιωτών, τα οποία και τα δύο ελέγχονταν από τον Σουλτάνο που κυβερνούσε από την Κωνσταντινούπολη.

Η αυτοκρατορία έμοιαζε με χιονοστιβάδα που μεγάλωνε σε βάρος και ταχύτητα όσο περισσότερο κατρακυλούσε. 

Ο 10ος σουλτάνος, ο Σουλεϊμάν ο II, ανέβηκε στον Οθωμανικό θρόνο το 1520.

Οι Τούρκοι τον αποκαλούσαν "ο νομοθέτης", αλ­λά στους ξένους ήταν γνωστός ως Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής.

Η αυλή του, το επονομαζό­μενο Σαράι, περιλάμβανε μια εσωτερική πό­λη εντός της πρωτεύουσας που φιλοξενούσε περίπου 9.000 ανθρώπους και ήταν φημισμέ­νη για τα σιντριβάνια που έπαιζαν μουσική και τις λιμνούλες με τα χρυσόψαρα που είχαν μικροσκοπικά κοσμήματα στα πτερύγιά τους.

Το χαρέμι του περιλάμβανε 300 συζύγους και σκλάβες που αντιπροσώπευαν όλες τις φυλές και τις εθνότητες του βασιλείου του. 

Ο Σουλεϊμάν, ήταν ο ίδιος γιος μιας σκλάβας ταταρικής καταγωγής.

Μιλούσε άψογα οχτώ γλώσσες, έγραφε εξαιρετική ποίηση στα Περσικά και συνέθετε μουσική για λαούτο στον ελεύθερο του χρόνο, τίποτε από τα παραπάνω όμως δεν τον εμπόδιζε να είναι ένας από τους πιο ανηλεείς πολέ­μαρχους της περιόδου του.

Ευχαριστιόταν τις μάχες όσο μια φιλοσοφική συζήτηση και κατηύθυνε προσωπικά τα στρατεύματά του έφιππος.

Ο Μεγάλος Βεζίρης του (Στμ. ο πρωθυπουργός), ο Ιμπραήμ, ήταν σκλάβος ελληνικής καταγωγής, εξαίρετος βιολιστής, τον ακολουθούσε στις εκστρατείες και λέγε­ται ότι συχνά μοιραζόταν το κρεβάτι του.

Με άλλα λόγια, ο Σουλεϊμάν ήταν ένας κλασικός πρίγκιπας της Αναγέννησης, ένας Ανατολίτης παρόμοιος με τον Βοργία της Ρώμης, αλλά σαφώς πολύ πιο ισχυρός. 

Ο βενετός πρέσβης Ottaviano Bon, περι­γράφει τον Σουλεϊμάν ως "ψηλό και αδύνα­το, με αέρινη φυσιογνωμία και αετίσια μύτη πάνω από το κρεμαστό μουστάκι του.

Τα χέρια του ήταν λεπτοκαμωμένα και κοκαλιάρικα, αλλά υπερβολικά δυνατά και λέγεται ότι μπορούσε να τραβήξει και να τεντώσει την πιο σκληρή χορδή τόξου του στρατού του.

Στο κεφάλι του έφερε ένα φαρδύ οβάλ τουρμπάνι, με λοφίο από φτερό παγωνιού που στερεωνόταν με μια καρφίτσα από δια­μάντια.

Η φωνή του ήταν γλυκιά και ευχά­ριστη, παρόλο που δε χαμογέλασε καθόλου κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μας." 

 

 

Ο Σουλεϊμάν με Γενίτσαρους. (Κωνσταντινούπολη, Μουσείο Top Kapi). 

 

Ο Σουλεϊμάν, ήταν πλήρως ενημερωμένος για τις έχθρες μεταξύ των Δυτικών δυνά­μεων, κάποιες από τις οποίες μυστικά είχαν ζητήσει τη βοήθειά του. 'Ήξερε ,επίσης, ότι η άνοδος του Προτεσταντισμού θα διαιρού­σε τη Χριστιανοσύνη περαιτέρω.

Έμοιαζε να είχε ωριμάσει η ώρα για την επέκταση του Ισλάμ προς τη δύση. 

Οι τουρκικές επιθετικές δυνάμεις κατέ­λαβαν το σημαντικό συνοριακό οχυρό του Βελιγραδίου, με σχετική ευκολία.

'Έπειτα, ο στρατός του Σουλεϊμάν στράφηκε προς την Ουγγαρία, την είσοδο της Κεντρικής Ευρώ­πης.

Ο βασιλιάς της Ουγγαρίας, Λάγιος ο ΙΙ, ήταν γενναίος, όμορφος αλλά υπερβολι­κά ηλίθιος (stupid στο κείμενο), διέταξε να κρεμαστούν οι Τούρκοι πρέσβεις που πήγαν να αξιώσουν την παράδοσή του.

Έχοντας καλέσει σε βοήθεια άλλους χριστιανούς μονάρχες, κατάφερε μετά βίας να συγκε­ντρώσει περίπου 25.000 ευγενείς ιππότες και ακολούθους. Από τους υπόλοιπους εστεμμένους έλαβε πολλές υποσχέσεις, αλ­λά ούτε ένα στρατιώτη.

Τον Αύγουστο του 1526, συναντήθηκε με τους Οθωμανούς στο Mohacs και νικήθηκε κατά κράτος.

Ο βασι­λιάς μαζί με 24.000 μαχητές του, σκοτώθη­καν στη μάχη και η Ουγγαρία έγινε άλλη μια επαρχία των Οθωμανών. 

Ο Σουλεϊμάν επέλεξε τον Janos Zapolya για τυπικό βασιλιά της Ουγγαρίας, με την υποχρέωση χιλιάδες Ούγγροι να υποστηρί­ζουν τους Τούρκους κατά τις εκστρατείες.

Ο ουγγρικός λαός κυβερνιόταν τόσο κατα­πιεστικά από τους ευγενείς που ήλπιζε ότι η κατάσταση θα ήταν καλύτερη κάτω από το σκήπτρο του σουλτάνου. 

Οι Οθωμανοί μέσα σε τρία χρόνια είχαν αφομοιώσει την Ουγγαρία. Έπειτα ο Σουλεϊμάν άρχισε την προετοιμασία για το επόμενο "φιλέ­το", την Αυστρία.

Ο βασιλιάς Φερδινάνδος ο Ι των Αψβούργων (Ferdinand I von Hapsburg), είχε διαμαρτυρηθεί για το βασίλειο του "αχυράνθρωπου" Zapolya. Ο Σουλεϊμάν του διεμήνυσε ένα σύντομο και δυσοίωνο μήνυμα:

"Πείτε στο βασιλιά ότι θα τον συναντήσω στο πεδίο της μάχης στο Mohacs.

Αν δεν είναι εκεί, θα έρθω να τον τιμωρήσω στη Βιέννη". 

Την άνοιξη τον 1529, ο κύριος όγκος του τουρκικού στρατού άρχισε να συγκε­ντρώνεται στη Βουλγαρία.

Μαζί με την επιμελητεία αποτελούσαν την μεγαλύτερη οπλισμένη δύναμη που είχε πατήσει ποτέ στον ευρωπαϊκό χώρο, περισσότεροι από 330.000 άντρες, 500 πυροβόλα και 90.000 κα­μήλες.

Σε αυτούς περιλαμβάνονταν 20.000 από τους εξαιρετικούς γενίτσαρους και 6.000 χριστιανοί- Ούγγροι.

Ο Σουλεϊμάν οδήγησε το στρατό, έχοντας τον Ιμπραήμ σερασκέρ (διοικητή του πεδίου της μάχης) ξεχωριστά από τον αρχιστράτηγο.

Αυτό ήταν κάτι περίεργο και μάλλον ανησυχητι­κό, αφού μέχρι τότε ο Μεγάλος Βεζίρης, κα­θότι ήταν πολιτικός ηγέτης όπως ειπώθηκε, δεν ακολουθούσε στις εκστρατείες. 

Εκείνη την άνοιξη έβρεξε τόσο πολύ που κανένας από τους μεγαλύτερους δεν μπορούσε να θυμηθεί κάτι χειρότερο στο παρελθόν. Μέρα με τη μέρα, βδομάδα με τη βδομάδα οι χείμαρροι κατέβαζαν τόσο νερό που μετέτρεψαν την ύπαιθρο σε ένα απέραντο τέλμα.

Οι δρόμοι στα Βαλκάνια βάλτωσαν, τα ποτάμια ξεχείλισαν και κα­τέστρεψαν όσες γέφυρες υπήρχαν.

Οι κα­μήλες (ζώα που ζουν κατεξοχήν σε ξηρή έρημο) δε μπορούσαν να περπατήσουν στη λάσπη, τα πόδια τους κολλούσαν, έσπαζαν και πέθαιναν στη λάσπη κατά χιλιάδες. 

Δεν υπήρχε κανένας τρόπος να κουβα­ληθεί κάτω από αυτές τις συνθήκες το βαρύ πυροβολικό.

Έτσι, ο Σουλεϊμάν αποφάσισε να αφήσει πίσω και τα 200 βαριά πυροβόλα του και να προχωρήσει μόνο με τον ελαφρύ­τερο οπλισμό.

Ο Ιμπραήμ τον προειδοποίη­σε για το δύσκολο της κατάστασης και του πρότεινε να αναβάλλουν την εκστρατεία, μέχρι τον επόμενο χρόνο.

Ο σουλτάνος δεν ήθελε ούτε να ακούσει κάτι τέτοιο και αποφασισμένος να αλώσει τη Βιέννη μέχρι το καλοκαίρι, απάντησε "Είναι αδιανόητο για την αξιοπρέπεια μου να επιτρέψω στον καιρό να τροποποιεί τα σχέδιά μου". 

Ο σουλτάνος, στηρίχθηκε στους χιλιάδες καλά εκπαιδευμένους Ρουμά­νους και Σέρβους λαγουμιτζήδες (miners) του στρατού του για να οδηγηθεί στην κατάληψη της πό­λης, με ειδική επιχείρηση. Αυτό ήταν το πρώτο και μοιραίο λάθος του σε αυτόν τον πόλεμο, ενώ άλ­λο ένα θα ακολουθούσε σύντομα.

Ο Σουλεϊμάν ήταν υπερόπτης, υπέ­φερε δηλαδή κι αυτός από την ασθένεια που είχε καταστρέψει πολλούς κατακτητές, πριν αλλά και μετά από αυτόν, την πλάνη ότι είναι ανίκητος. 

Όταν ο στρατός πέρασε τον Δούναβη και έφτασε στην Πέστη, απέναντι από τη Βούδα, ο σουλ­τάνος πρότεινε ασφαλή διαφυγή στους γερμανούς στρατιώτες της μι­κρής φρουράς, αν του παρέδιναν το κάστρο.

Οι Γερμανοί δέχτηκαν και βγήκαν έξω περνώντας ανάμε­σα σε δυο παρατεταγμένα τμήμα­τα γενίτσαρων, οι οποίοι τους γιου- χάριζαν. Αλλά από τις αμοιβαίες προσβολές οι δυο πλευρές ήρθαν πρώτα στα χέρια και στη συνέχεια στα όπλα.

Σε μισή ώρα οι Τούρκοι σκότωσαν όλους τους άντρες της φρουράς και στη συνέχεια μπήκαν στην πόλη και έσφαξαν τους περισ­σότερους από τους κατοίκους.

Η είδηση αυτής της σφαγής μεταδόθηκε και λειτούργησε σα φοβερή προειδοποίηση στους Αυ­στριακούς να μην εμπιστεύονται τις υποσχέσεις του σουλτάνου.

Για το Σουλεϊμάν το επεισόδιο θα είχε μια διαφορετική αλλά ισοδύναμα δυσοίωνη προειδο­ποίηση, δε θα μπορούσε πλέον να είναι σίγουρος για τις αντιδρά­σεις των γενίτσαρων και ούτε θα μπορούσε να τις ελέγξει. 

Φόβος περιέλουσε τη Βιέννη, μόλις οι Τούρκοι έκαναν την εμφάνισή τους πλησιέστερα.

Ο Φερδινάνδος - ο πλήρης τίτλος του οποίου ήταν Αρχιδούκας της Αυστρίας, βασιλιάς της Ουγ­γαρίας και Βοημίας - έστειλε έκκληση για βοήθεια στον ισχυρό αδελφό του Κάρολο τον V (Charles V), αυτοκράτορα της Γερμα­νίας και βασιλιά της Ισπανίας.

Αλλά ο Κά­ρολος πολεμούσε του Γάλλους στην Ιταλία και δεν είχε δυνάμεις να υποστηρίξει και τα δυο μέτωπα.

Ο Φερδινάνδος, προφανώς έχοντας στο μυαλό του το λάθος του βασιλιά Λάγιος, έφυγε προς τη Βοημία, αφήνοντας τους Βιεννέζους να υπερασπιστούν την πόλη τους μόνοι. 

Ευτυχώς για την Αυστριακή πρω­τεύουσα, ήρθε κάποια βοήθεια.

Η πιο ση­μαντική ήταν αυτή του Νίκολας Γκραφ του Σαλμ (Nikolas Graf von Salm).

Ο Γκραφ ήταν ένας βετεράνος πολεμιστής με μεγάλη πείρα, αυτοκυριαρχία, αυτοπεποίθηση και ,παρά τα 70 χρόνια του, δυνατός σα βράχος.

Οι Σαλμ ανήκαν στην κατώτερη αριστοκρατία και δεν μπορούσαν να αναλάβουν τις τύχες των Βιεννέζων, για το λόγο αυτό πήγε στον Φερδινάν­δο, ο οποίος με χαρά του επέτρεψε να ηγηθεί της προσπάθειας.

Μαζί με τον Γκραφ κατέφτασαν περίπου 1.000 Γερμανοί μισθοφό­ροι - Landsknechte, δηλαδή δεινοί, άριστα εκπαιδευμένοι λογχοφόροι και 700 Ισπανοί που ήταν οπλισμένοι με νέου τύπου μουσκέτα με ενσωματωμένη ίσκα, τα οποία πυροβο­λούσαν γρηγορότερα από τα τουρκικά που ήταν παλαιότερης τεχνολογίας (με φυτίλι) και δε διέθεταν αυτό το εξάρτημα. 

Ο Γκραφ ανέλαβε την αρχηγία της φρου­ράς που την αποτελούσαν 23.000 πεζοί και 2.000 σιδηρόφρακτοι ιππείς, επιπλέον 75 κανόνια, δηλαδή όλοι κι όλοι μια χούφτα σε σχέση με το Οθωμανικό στράτευμα.

Επι­θεώρησε τους υπερασπιστές και τους βρή­κε σε άθλια κατάσταση. Η Βιέννη τότε δεν ήταν μεγάλη πόλη, ήταν όσο είναι περίπου σήμερα η περιοχή που λέγεται "Δε Ρινκ" (The Ring).

Κοντά στο κέντρο βρισκόταν πλαισιωμένος από πύργο ο παλιός καθεδρι­κός ναός του Αγίου Στεφάνου και γύρω του ένα σύνολο στενά, καμπυλωτά, βρωμερά δρομάκια με πολλές ταβέρνες και ελάχιστα μεγαλόπρεπα ανάκτορα.

Τα τείχη ήταν 300 ετών και κακοσυντηρημένα, περιλάμβαναν τέσσερις πύλες που ήταν ολοφάνερα τα πιο αδύνατα σημεία της οχύρωσης

Ο Γκραφ ξεκίνησε μεθοδικά τις προε­τοιμασίες για την πολιορκία.

Έσκαψε και αποθήκευσε τα πυρομαχικά έτσι ώστε να μην είναι εύκολο να αναφλεχτούν, έφτια­ξε στα γρήγορα οχυρωματικές θέσεις από ανάχωμα και χρησιμοποίησε πέτρες από τα λιθόστρωτα για να σηκώσει ένα δεύτερο τείχος.

Έβγαλε από τις σκεπές τα εύφλε­κτα ξύλα και ενίσχυσε με αυτά την οχύρω­ση στις τέσσερις πύλες.

Κατέστρεψε κάθε κτίριο εκτός των τειχών που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως κάλυψη από τον εχθρό.

Για παρατηρητήριο του επέλεξε τον προεξέχοντα κώνο του καμπαναριού του Αγίου Στεφάνου, μια ιδιαίτερα επικίνδυνη θέση που του έδινε όμως την πληρέστερη εικόνα του πεδίου της μάχης. 

Προκειμένου να εξασφαλίσει περισσότε­ρες προμήθειες, διέταξε 4.000 γυναίκες, παι­διά και ανθρώπους τρίτης ηλικίας να εγκα­ταλείψουν την πόλη.

Αυτό αποδείχτηκε τρα­γικό λάθος στη συνέχεια, αφού το τουρκικό ιππικό ξεχύθηκε στις χαμηλές περιοχές της Αυστρίας και στο χωριό Traismauer επιτέθη­κε ξαφνικά στο κομβόι.

Εκτός από τις νέες γυναίκες, τις οποίες βίασαν και πήραν για να τις πουλήσουν στα σκλαβοπάζαρα, όλους τους άλλους, συμπεριλαμβανομένων και των νηπίων, τους έσφαξαν, ενώ κάποιους τους ανασκολόπισαν ζωντανούς με ακονισμένα παλούκια. Μεταξύ των πιο βίαιων δραστών ήταν οι Ούγγροι πολεμιστές. 

Από τα τείχη της πόλης, οι φρουροί έβλεπαν τους καπνούς από τα γύρω χωριά που καιγόταν.

Οι Τούρκοι έκαιγαν τα πάντα στο πέρασμά τους, κατασφάζοντας ή σκοτώνο­ντας περίπου τους μισούς από τους κατοίκους της υπαίθρου.

Αλλά ήταν μόλις τέλη Σεπτεμ­βρίου, όταν ο κύριος όγκος του Οθωμανικού στρατού έφτανε στη Βιέννη, δυο μήνες αργό­τερα από τον αρχικό σχεδιασμό. 

 

 

Ο αυτοκράτορας της Γερμανίας και βασιλιάς της Ισπανίας Κάρολος V 

 

(Μαδρίτη, Μουσείο Prado). 

 

 

 

 

Πανοραμική γκραβούρα της πολιορκίας. 

 

Ξαφνικά, η πόλη βρέθηκε περιτριγυρι­σμένη από μια μάζα από λευκές σκηνές που έφταναν μέχρι εκεί που μπορούσε να δει το μάτι και μέχρι το όρος Σέμερινκ( Summering).

Ήταν μια τρομακτική εικόνα που παραπλανούσε για την κακή κατάσταση που βρισκόταν ο τουρκικός στρατός. Περί­που το ένα τρίτο των πολεμιστών ήταν σπαχήδες, ελαφριά εξοπλισμένο ιππικό δηλαδή που λίγα πράγματα μπορούσε να προσφέρει σε μια πολιορκία.

Από τις 90.000 αρχικά κα­μήλες, είχαν μείνει περίπου 20.000 κι αυτές σε κακή κατάσταση.

Στην ίδια άσχημη κα­τάσταση βρισκόταν και το προσωπικό.

Παρέ­μεναν βρεγμένοι για μήνες και έβηχαν τόσο δυνατά που ακούγονταν πιο δυνατά από τις εργασίες για την στρατοπέδευση. 

Ο Σουλεϊμάν απέστειλε μήνυμα αξιώ­νοντας την παράδοση της πόλης.

"Περιμέ­νω να δειπνήσω μέσα στην πόλη την τε­λευταία μέρα του Σεπτεμβρίου" κατέληγε το μήνυμα του.

"Αν συνθηκολογήσετε, θα εισέλθουν στην πόλη μόνο οι αξιωματού­χοι μου και θα ελευθερωθείτε όλοι.

Αν αντισταθείτε, η πόλη θα καταστραφεί συθέμελα και θα σφαγιαστούν όλοι όσοι είναι μέσα". Ο Γκραφ συμπεριφέρθηκε με ευγένεια στους απεσταλμένους χωρίς να στείλει όμως καμιά απάντηση. 

Την αυγή της επόμενης ημέρας, 300 κανόνια άρχισαν να βάλλουν εναντί­ον της πόλης συνεχίζοντας, μέχρι να πέσει η νύχτα.

Το τουρκικό πυροβολικό επέδει­ξε υποδειγματική πειθαρχία, είχαν κατα­φέρει να κρατήσουν στεγνό το μπαρούτι τους παρόλες τις καταρρακτώδεις βροχές, ενώ έβαζαν γρηγορότερα από οποιονδή­ποτε Δυτικό πυροβολητή.

Παρόλα αυτά οι βομβαρδισμοί τους ήταν σχεδόν μάταιοι.

Τα μεγάλα βαριά κανόνια, που είχαν μεί­νει πίσω στη Βουλγαρία, θα μπορούσαν να καταστρέψουν τα τείχη, αλλά τα πέτρι­να βλήματα των ελαφρών πεδινών πυρο­βόλων απλά χτυπούσαν πάνω στα τείχη ή περνούσαν από πάνω και κατέστρεφαν σπίτια.

Μερικά χτύπησαν τον πύργο του Αγίου Στεφάνου και είναι εμφανή μέχρι και σήμερα.

Ο Γκραφ παρέμενε ήρεμος στη θέση του, σχολιάζοντας σε έναν υπα­σπιστή του "Αυτά τα χαλικάκια είναι όπως τα μικρά χαπάκια που μου δίνει ο γιατρός μου για να καταπίνω". 

Μαζί με αυτές τις μπάλες, έπεφταν βρο­χή και τα πυρωμένα βέλη. Τα σχήματος ημι­σελήνου Ταταρικά τόξα, που χρησιμοποιού­νταν από τους Τούρκους, ήταν τρομακτικά όπλα.

Μπορούσαν, αν τοξεύσουν τα βέλη τους τόσο δυνατά, να διαπεράσουν τους αλυ­σιδωτούς θώρακες και τα σιδερένια κράνη.

Αλλά και αυτά ήταν όπλα για μάχες και όχι για πολιορκίες, αφού εναντίον των τειχών απλώς προκαλούσαν ενόχληση. 

Η απάντηση των αμυνομένων ήταν μια αιφνιδιαστική έξοδος ενός τμήματος ιππι­κού 100 ανδρών, που ξάφνιασε τους Τούρ­κους.

Οι ιππείς, με διοικητή τον παράτολμο Eck von Reischach, κινήθηκαν εναντίον δυο βάσεων πυροβόλων, σκότωσαν τους χειρι­στές και ξαναγύρισαν στην πόλη, πριν οι πο­λιορκητές εμποδίσουν την επιστροφή τους.

Η Βιέννη, έστω και για λίγο, έδειχνε να τα καταφέρνει παρά τις δυσκολίες. 

Ο βομβαρδισμός συνεχίστηκε για μέρες χωρίς κάποιο σημάδι να προμηνύει μαζική επίθεση.

Την 1η Οκτωβρίου, όμως, ένας Σέρ­βος μηχανικός, που καταγόταν από χριστια­νική οικογένεια, εισήλθε μυστικά στην πόλη και μετέφερε κάποιες πολύ ανησυχητικές πληροφορίες.

Είπε ότι ο κανονιοβολισμός ήταν τακτική που είχε σκοπό να αποκρύψει τις πραγματικές προετοιμασίες που εξελίσσο­νταν υπογείως.

Οι Τούρκοι έσκαβαν στοές κάτω και από τις δυο πλευρές της Carinthian Gate (= πύλης), αποσκοπώντας στην ανατίναξή της που θα επέτρεπε την άνετη εισχώρηση των στρατευμάτων τους μέσα στην πόλη. 

Ο Γκραφ γνώριζε τα πάντα για αυτό το είδος του πολέμου και αμέσως εφάρμοσε αντίμετρα.

Τοποθέτησε ξεραμένα μπιζέλια επάνω σε τύμπανα καθώς και κουβάδες με νερό σε υπόγεια κοντά στα τείχη και τοπο­θέτησε φρουρούς δίπλα τους.

Τη στιγμή που κροτάλιζαν τα μπιζέλια ή κυμάτιζε το νερό ο φύλακας σήμαινε συναγερμό.

Αμέσως μια ομάδα ανδρών άρχιζε το σκάψιμο προς τα κάτω.

Βρήκαν ότι οι Τούρκοι έσκαβαν έξι διαφορετικά τούνελ, σκάβοντας σαν τυφλοπόντικες με εκπληκτική ταχύτητα. 

Τα αντίμετρα συνεχίζονταν και φτυάριζαν μέχρι να κλείσουν τα τούνελ που ανακάλυπταν Κάποια από αυτά είχαν εγκαταλειφθεί γεμάτα με εκρηκτικά και έτοιμα για ενεργοποίηση.

Οι αμυνόμενοι έπαιρναν τα εκρηκτικά που έβρισκαν σαν λάφυρα.

Σε άλλες περιπτώσεις έβρισκαν ανθρώπους που δούλευαν, οπότε εξελίσ­σονταν μακάβριες υπόγειες μάχες.

Καμιά πλευρά δε μπορούσε να χτυπήσει την άλλη και μόλις και μετά βίας μπορούσε να δει ο ένας τον άλλο από το λιγοστό φως από τα φανάρια.

Οι ημίγυμνοι άντρες πολεμούσαν με κοντάρια, αξίνες, στιλέτα, στειλιάρια, γροθιές και μερικές φορές τα ίδια τους τα δόντια.

Οι τραυματισμένοι ποδοπατούνταν μέχρι θανάτου.

Πολλές φορές σύντροφοι σκοτώνονταν μεταξύ τους, αφού δεν μπο­ρούσαν να διακρίνουν ο ένας τον άλλο.

Τα στενά και χαμηλά τούνελ δεν επέτρεπαν εύκολες μετακινήσεις και κάθε προσπάθεια να προσβληθεί ο αντίπαλος έβρισκε στόχο.

Οι επιζώντες ανέβαιναν στην επιφάνεια σε παράκρουση, μαύροι από το χώμα και γε­μάτοι αίματα. Ένας αυτόπτης μάρτυρας τους περιέγραψε σαν "διαβόλους από το βαθύτερο λάκκο της κόλασης". 

Οι αμυνόμενοι αφόπλιζαν τις πε­ρισσότερες στοές, αλλά νέες άρχιζαν να σκάβονται συνέχεια και δεν ήταν δυνατό να ανακαλύπτονται όλες.

Στις 5 Οκτωβρίου, δυο στοές εξερράγησαν στην πύλη του Σάλτ (Salt Gate) προκαλώντας εκκωφαντικό θό­ρυβο και δημιουργώντας άνοιγμα, από το οποίο θα μπορούσε να περάσει ένας λόχος.

Landsknechte

Οι γενίτσαροι επιχείρησαν, πριν πέσει η νύχτα, αλλά έπεσαν σε ανάχωμα πίσω από το άνοιγμα του γκρεμισμένου τείχους.

Στο ανάχωμα είχαν αναπτυχθεί οι γερμανοί Landsknechte που ήταν οπλισμένοι με τεσσάρων μέτρων δόρυ και τσεκούρια μεγάλου μήκους.

Χρησιμοποιώντας τα μα­κριά τους όπλα είχαν πλεονέκτημα έναντι των Τούρκων που ήταν οπλισμένοι με τα καμπυλωτά καλοακονισμένα χαντζάρια.

Η επίθεση αποκρούστηκε με βαριές (για τους επιτιθέμενους) απώλειες και την ώρα που οι Τούρκοι υποχωρούσαν, οι αμυνόμενοι επι­σκεύασαν το άνοιγμα με σάκους από άμμο και καλάθια γεμάτα με πέτρες. 

 

 

Πίνακας του 17ου αιώνα, του ζωγράφου Peeter Snayers που απεικονίζει την πολιορκία της Βιέννης από το Σουλεϊμάν. 

 

Εκείνο το βράδυ έγινε άλλη μια επιδρο­μή στο στρατόπεδο των Οθωμανών.

Αυτή τη φορά, όμως, οι ιππείς άφησαν τα άλογά τους και κινήθηκαν πεζοί, κάνοντας ησυχία και ντυμένοι με μαύρους μανδύες.

Καθένας κουβαλούσε από δυο αυτοσχέδιες βομβίδες (πήλινα σκεύη που περιείχαν μπαρούτι και τεμαχισμένα κομμάτια μολυβιού), τις οποί­ες εκσφενδόνισαν πάνω στις σκηνές.

Οι λαμπρές λωρίδες φωτός από τα καιγόμενα φυτίλια ήταν η μοναδική προειδοποίηση που είχαν οι κοιμούμενοι, πριν αρχίσουν να εκρήγνυνται οι βομβίδες και να εκτοξεύουν πάνω τους τα κομμάτια του μολυβιού.

Πε­ρισσότεροι από 2.000 Τούρκοι σκοτώθηκαν μέσα στις θρυμματισμένες σκηνές τους. 

Το σκάψιμο και οι επιθέσεις συνεχίστη­καν μέρα με τη μέρα με συνοδεία πυκνού πυρός. Μια τεράστια στοά, που σκάφτηκε κά­τω από την Πύλη Carinthian, ανατινάχθηκε αποτελεσματικά και την κατέστρεψε. Άλλη μια φορά, οι Τούρκοι βρήκαν ήδη κτισμένο ανάχωμα πίσω της που ήταν επανδρωμένο με τους λογχοφόρους, τους Ισπανούς με τα σύγχρονα μουσκέτα και τους Βοημούς με τα μεγάλα σπαθιά, τα οποία κρατούσαν με τα δυο χέρια και που μπορούσαν να κόψουν έναν αντίπαλο στα δυο. Οι γενίτσαροι κα­θηλώθηκαν. Είχαν πολλές απώλειες, ενώ αναρριχήθηκαν και στο σωρό των νεκρών, πετυχαίνοντας μόνο το να σφαγιάζονται δια­δοχικά. Όταν τελικά υποχώρησαν, άφησαν πίσω τους ένα λόφο από 1.200 πτώματα. 

Ο αγώνας κάτω από τη γη πήρε ακόμη πιο μακάβριες διαστάσεις. Οι αμυ­νόμενοι χρησιμοποιούσαν τώρα αξίνες και φτυάρια αιχμηρά στην άκρη, που μπο­ρούσαν να τα χρησιμοποιούν και για να σκάβουν, αλλά και ως όπλα που με ένα χτύπημα μπορούσαν να αποκεφαλίσουν έναν άνδρα. Οι Τούρκοι εξόπλισαν το ιπ­πικό με ρόπαλα σχεδιασμένα να σπάζουν τα κράνη και να συνθλίβουν κεφάλια. Σε μια περίπτωση, μια σπίθα προκάλεσε πρόωρη έκρηξη σε αποθηκευμένο μπαρούτι, σκοτώ­νοντας φίλιους και αντιπάλους. Κανείς δε γνωρίζει πόσοι σκοτώθηκαν σε εκείνες τις εφιαλτικές συμπλοκές κάτω από τη γη. 

Ο Σουλεϊμάν, παρατηρώντας την εξέλιξη της μάχης, έβλεπε ότι οι υπόγειες επιχειρή­σεις του ήταν πολύ ασταθείς για να επιφέ­ρουν σοβαρό αποτέλεσμα.

Οι περισσότερες "νάρκες" του αφοπλίζονταν, πριν εκραγούν.

Άλλες φορές τα χαλάσματα που προκαλού­σαν, έπεφταν προς την εσωτερική πλευρά της πόλης ,δημιουργώντας νέα εμπόδια αντί να διευκολύνουν την είσοδο.

Από την άλλη μεριά, οι αμυνόμενοι υπερασπίζονταν την πόλη κατεχόμενοι από την ιδέα ότι είναι οι τελευταίοι υπερασπιστές όλης της χριστιανο­σύνης απέναντι στο μουσουλμανισμό, που σα πλημμύρα προσπαθεί να εξαπλωθεί στη Δυτι­κή Ευρώπη.

Είχαν ανεβάσει τα κανόνια τους επάνω στις ταράτσες των σπιτιών και έτσι το βεληνεκές τους έφτανε στις σκηνές των Τούρ­κων, διασπάζοντας τους πολεμικούς σχηματι­σμούς των μονάδων και σκοτώνοντας πλήθος αλόγων.

Μερικά από τα Βιεννέζικα, τα επονο­μαζόμενα βασιλικά (royal), ξεπερνούσαν σε βεληνεκές όλα τα όπλα των πολιορκητών. 

Στις 11 Οκτωβρίου, οι ουρανοί άνοι­ξαν για άλλη μια φορά. Χιλιάδες καμήλες αρρώστησαν διαδοχικά και πέθαιναν.

Ο βή­χας ανάμεσα στο στρατό διογκώθηκε, όταν τα στρατόπεδα μετατράπηκαν σε λίμνες.

Ολόκληρες μονάδες υπέφεραν από πυρετό και ρίγη.

Τα πράγματα άρχισαν να γίνονται χειρότερα και από το ότι οι προμήθειες λιγό­στευαν. Οι Τούρκοι είχαν καταστρέψει την ύπαιθρο, η οποία δε μπορούσε πια να προ­σφέρει τροφή στους εκατοντάδες χιλιάδες πεινασμένους άντρες. 

Ο Σουλεϊμάν συγκάλεσε πολεμικό συμ­βούλιο στη σκηνή του, όπου αποφασίστηκε μια τελική μέχρις εσχάτων επιθετική ενέρ­γεια για την άλωση της πόλης.

Σκόπευε να ξεχειμωνιάσει εκεί και να συνεχίσει την προς τη δύση πορεία του την επόμενη άνοι­ξη, όταν θα είχαν στεγνώσει οι δρόμοι και θα μπορούσε να μεταφέρει το βαρύ πυροβολικό του.

Σε αυτή την προσπάθεια οι δυνάμεις του επιδρομέα θα έπαιρναν άλλο σχηματισμό.

Οι βαζιβουζούκοι, ένα κατωτέρου επιπέδου στρατιωτικό τμήμα, θα κινούνταν πρώτοι για να εξαντλήσουν τους αμυνόμενους με την πίεση που θα είχαν από τα κορμιά τους.

Κατόπιν οι γενίτσαροι, θα συνέχιζαν την πίεση προκειμένου να μπουν στην πόλη.

Η επίθεση θα επαναλαμβανόταν τρεις φορές σε περίπτωση αποτυχίας, ανεξαρτήτως των απωλειών.

Ο σουλτάνος, επίσης, αποφάσι­σε μια άνευ προηγουμένου προσφορά 1.000 ασημένιων νομισμάτων σε κάθε γενίτσαρο, ως πριμ.

Αυτό ήταν πρωτάκουστο, αφού μέ­χρι εκείνη τη στιγμή το κορυφαίο αυτό σώμα του στρατού πολεμούσε μόνο για δόξα και λαφυραγωγία, πιστεύοντας ότι ο θάνατος στη μάχη θα είναι το εισιτήριο της άμεσης εισόδου στον παράδεισο. 

Η επίθεση άρχισε το πρωί της 14ης Οκτωβρίου. Ο Ιμπραήμ ηγούνταν ο ίδιος των γενίτσαρων.

Η επίθεση θα γινόταν σε δυο κατευθύνσεις: η μια προς την κατεστραμ­μένη Πύλη Carinthian και η δεύτερη προς ένα προεξέχον ανάχωμα που αποκαλούνταν Berg.

Η μια "νάρκη" δεν εξερράγη, αλλά η άλλη έσκασε κάνοντας πολύ δυνατό θόρυ­βο και εκσφενδονίζοντας κορμιά σε κάθε κατεύθυνση.

Οι Τούρκοι τότε ξεχύθηκαν τρέχοντας προς τα τείχη, ουρλιάζοντας σα δαίμονες, καταφέρνοντας μόνο να πέφτουν επάνω σε τείχος ή στις αιχμές των δοράτων.

Ο Γκραφ άφησε το παρατηρητήριο του και ανέλαβε άμεση διοίκηση.

Σχεδόν αμέσως, τραυματίστηκε στο πόδι από ένα βράχο που έπεσε επάνω του. Ο τραυματίας αποσύρθη­κε, ενώ τελικά υπέκυψε στα τραύματά του. 

Οι Βαζιβουζούκοι υποχώρησαν, αλλά κινήθηκαν πάλι προς τα εμπρός μαστιγωμένοι από τους επικεφαλείς υπαξιωματικούς τους (onbashes), ξαναυποχώρησαν στη συ­νέχεια, αλλά και πάλι προωθήθηκαν οδη­γούμενοι ενάντια στα δόρατα των αμυνομένων.

Οι θάνατοι και οι τραυματισμοί τους ήταν συνεχείς χωρίς καμιά σοβαρή επιτυχία.

Μετά ήρθε η σειρά των γενίτσαρων, οι οποίοι αποδεκατίστηκαν από μουσκέτα που έβαλαν από θέσεις στα πλευρά.

Οι τυφεκιοφόροι είχαν στηρίξει τα μουσκέτα τους πά­νω σε διχάλες και αυτό τους έδινε τη δυνατότητα καλύτε­ρων βολών.

Οι επιτιθέμενοι, είχαν πιστόλια που όμως δεν μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν σε αυ­τές τις συνθήκες, αφού το πιο πιθανό ήταν να χτυπούν τους συντρόφους τους.

Επιτέθη­καν ξανά και ξανά με μόνη επιτυχία, όταν δημιουργούσαν ρήγμα σε μια σειρά ακοντί­ων να βρίσκονται σε μια νέα. Αυτοσχέδιες χειροβομβίδες έπεφταν ανάμεσά τους σφυ­ρίζοντας τρομακτικά και με φοβερά αποτε­λέσματα κατά την έκρηξη.

Δυο μικρά όπλα που είχαν τοποθετηθεί στο Berg έσπερναν το θάνατο στους Τούρκους.

Βουνά από μπλεγμένα κορμιά εμπόδιζαν την προς τα πίσω κίνηση των επιτιθεμένων, αφού στην προσπάθειά τους να σκαρφαλώσουν στα άψυχα σώματα γίνονταν εύκολος στόχος για τις βολίδες των μουσκέτων. 

Οι γενίτσαροι υποχώρησαν χωρίς να δοθεί τέτοια διαταγή.

Ο Ιμπραήμ χρη­σιμοποίησε πρώτα το καμτσίκι του και στη συνέχεια το σπαθί του για να τους αναγκάσει να προχωρήσουν ,αλλά αυτοί τον αγνόησαν βρίζοντάς τον.

Για πρώτη φορά στα 200 χρόνια της ύπαρξής τους, οι γενίτσαροι αρνήθηκαν να υπακούσουν σε διαταγή.

Υποχώρησαν άτακτα, πρώτα μεμονωμένα και στη συνέχεια μαζικά ,μη σταματώντας παρά μόνο κοντά στις σκη­νές τους. Κάποιοι μάλιστα άρχισαν να ξεστήνουν τις σκηνές τους χωρίς εντολή. 

Κατά τη διάρκεια της νύχτας οι Τούρκοι μά­ζεψαν τα στρατόπεδά τους. 

Οι κάτοικοι της Βιέννης έμειναν ξάγρυ­πνοι από τις φοβερές στριγκλιές που ακού­γονταν από το στρατόπεδο των Τούρκων.

Οι Οθωμανοί, έβαζαν φωτιά σε ό,τι δεν μπο­ρούσαν να κουβαλήσουν και πετούσαν στις φλόγες τους τραυματισμένους αιχμαλώτους τους. Εκατοντάδες κάηκαν ζωντανοί, αλλά και εκατοντάδες δραπέτευσαν και κινήθη­καν προς τα τείχη της πόλης.

Οι Βιεννέζοι τους περισυνέλεξαν ανεβάζοντάς τους με λουριά από τα τείχη, μη ανοίγοντας τις πύ­λες, αφού δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι ο κίνδυνος είχε περάσει. 

Την επόμενη μέρα, η θάλασσα από τις τέντες γύρω από την πόλη είχε εξαφανιστεί. Άρχισε να χιονίζει, πολύ νωρίτερα από ότι συνήθως.

Ο καιρός εκείνη τη χρονιά, περισσότερο από κάθε άλλη, ήταν υπεύθυνος για τη σωτηρία της πόλης.

Οι Τούρκοι αποχώρη­σαν ανεμπόδιστοι, μετά το επίσημο διάγγελ­μα του Σουλεϊμάν "Ο Αλλάχ, ας είναι ευλο­γημένο το όνομά του, δεν μας έχει επιτρέ­ψει ακόμη να καταλάβουμε τη Βιέννη".

Οι απώλειες των Οθωμανών εκτιμώνται μεταξύ 18.000 και 25.000 ανδρών, αριθμός αρκετές φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο της φρουράς, αλλά οι απώλειες μεταξύ των κατοί­κων της ενδοχώρας της Αυστρίας ήταν τερά­στιες.

Οι νότιες περιοχές ουσιαστικά είχαν ερημωθεί. Σε κάποια χωριά, οι επιδρομείς άφησαν πυραμίδες από κομμένα κεφάλια ντόπιων κατοίκων, ενώ χιλιάδες νέες κοπέ­λες σύρθηκαν στα σκλαβοπάζαρα και κανείς δεν άκουσε πια για αυτές. 

 

 

Γκραβούρα της πολιορκίας. 

 

Στη Βιέννη, κατ' αρχάς, δεν μπορού­σαν να πιστέψουν αυτό που είχε γίνει. Θεώρησαν ότι ήταν κόλπο των Οθωμανών προκειμένου να εγκαταλείψουν το φρούριο.

Πίστεψαν ακόμη ότι οι Τούρκοι είχαν δια­σπείρει μεταξύ των φυγάδων σαμποτέρ και κατασκόπους.

Ο διοικητής της στρατιωτικής αστυνομίας, ένας βάναυσος άνθρωπος που ονομαζόταν Wilhelm von Roggendorf , διέ­ταξε να εξετάζεται σε όλους τους φυγάδες, αν είχαν περιτομή, για να εξασφαλίζει ότι δεν ήταν Μουσουλμάνοι.

Όσοι είχαν, απαγχονίζονταν αμέσως. Άλλοι βασανίζονταν με σκληρότητα και μερικοί "ομολογούσαν" πως ήταν πράκτορες, όταν τους είχαν σπάσει όλα τα δάχτυλα και τους είχαν εξαρθρώσει όλες τις αρθρώσεις, σέρνονταν και διαμελίζονταν δημόσια εν μέσω επευφημιών. 

Όταν οι Αυστριακοί, αργότερα, μπήκαν στα εγκαταλειμμένα τουρκικά στρατόπεδα, βρήκαν σακιά γεμάτα με ένα τύπο μαύρων φασολιών που κανείς μέχρι τότε δεν είχε δει.

Ένας Τούρκος αιχμάλωτος τους εξή­γησε ότι ήταν καφές, εισαγόμενος από την Αραβία, χρησιμοποιούνταν από τους Μουσουλμάνους ως διεγερτικό, αφού το Κοράνι τους απαγόρευε την οινοποσία.

Οι Βιεννέζοι το δοκίμασαν, αλλά το βρήκαν πο­λύ πικρό στη γεύση.

Λίγο αργότερα κάποιος σκέφτηκε να προσθέσει μέλι και ένα νέο ποτό είχε δημιουργηθεί. Το πρώτο "cafe" στη Δύση άνοιξε ένα χρόνο αργότερα. 

Ανακεφαλαιώνοντας, η ήττα στη Βιέν­νη σηματοδότησε την αρχή της φθοράς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι αήττητοι γε­νίτσαροι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, με συνέπεια την πτώση του ηθικού τους.

Οι Τούρκοι έμαθαν με τον πιο σκληρό τρόπο πόσο επικίνδυνοι ήταν αυτοί που αποτε­λούσαν την αφρόκρεμα του στρατού τους, ακόμη και για αυτούς τους ίδιους.

Οι γενί­τσαροι γίνονταν όλο και πιο απείθαρχοι, απειλώντας και μερικές φορές σκοτώνοντας τους μονάρχες τους.

Αντί να είναι οι γενί­τσαροι σκλάβοι του Σουλτάνου, σταδιακά, έγινε αυτός ο φυλακισμένος τους. 

Για τον Σουλεϊμάν προσωπικά, η Βιέν­νη σημείωσε και μια άλλη παρακμιακή περίοδο.

Παρέμεινε μεν ο Μεγαλοπρεπής, αλλά υπέκυψε στην παράξενη κυριαρχία μιας όμορφης γυναίκας από το χαρέμι. Λίγα είναι γνωστά για αυτήν, ούτε καν το πραγματικό όνομά της.

Οι αυλοκόλακες την αποκαλούσαν Ροξελάνα, που σήμαινε "η Ρωσίδα" ή Καρέμ, η "Γελαστή".

Το γέ­λιο της, όμως, προκαλούσε δηλητηριώδεις παρενέργειες.

Όποια κι αν ήταν η αιτία της δύναμής της, την χρησιμοποιούσε επιδέξια επάνω στον αφέντη της. Προέτρεψε τον Σου­λεϊμάν να στραγγαλίσει τον αφοσιωμένο του Μεγάλο Βεζίρη Ιμπραήμ και στη συνέχεια τον μεγαλύτερο γιο του τον Μουσταφά, ο οποίος ήταν ένας νέος, πολλά υποσχόμενος διάδοχος.

Η Ροξελάνα, επίσης, πέτυχε με ένα τέχνασμα τη διαδοχή του δικού της απογόνου, του Σελίμ του δευτέρου, ενός διεστραμμένου πλάσματος που τον αποκα­λούσαν "ο Μέθυσος", παρά την απαγόρευ­ση του Ισλαμισμού στα οινοπνευματώδη. 

Ο Σελίμ, ανέλαβε σουλτάνος μετά τον θάνατο του Σουλεϊμάν, το 1566. Από εκεί και μετά η αυτοκρατορία άρχισε σιγά - σιγά να φθίνει. Οι Τούρκοι δε μπόρεσαν έκτο­τε να βρουν έναν τόσο ικανό πασά, ακόμη και ανάμεσα στους πιο αιμοσταγείς.

Η στρατιωτική τους δύναμη μειωνόταν δεκα­ετία με δεκαετία καθώς τα Δυτικά κράτη ανέπτυσσαν με γρήγορους ρυθμούς τόσο τον εξοπλισμό όσο και την οργάνωσή τους.

Οι Τούρκοι, βέβαια, παρέμειναν μια μεγάλη δύναμη και πολιόρκησαν για άλλη μια φορά την Βιέννη, το 1683, με επίσης καταστροφι­κά αποτελέσματα.

Αλλά η σοβαρή απειλή για την Ευρώπη είχε τελειώσει εκείνη την βροχερή νύχτα, όταν μάζεψαν τις σκηνές τους και υποχώρησαν προς τα Βαλκάνια.

arkoleon.blogspot.gr